Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma, diğer adıyla istimlâk; kamu yararı gerektirdiği takdirde, özel mülkiyete konu
olan bir taşınmazın ve irtifak haklarının idare üzerine geçirilmesidir. Devletleştirme olarak da
tanımlanmaktadır. İdare, kamulaştırma işlemini yaparken kamu gücünü kullanır ve gerçek kişiler veya
özel hukuk tüzel kişilerine ait taşınmazları kendi mülkiyetine geçirir. Kamulaştırmaya ilişkin genel
esaslar; Anayasamızın 46. Maddesi ve 4.11.1983 kabul tarihli, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu ile
kanun koyucu tarafından hüküm altına alınmıştır.
Kamulaştırılamayan Mallar
Taşınmazın tamamı kamulaştırılabileceği gibi bir kısmı üzerinde de bu işlem tesis
edilebilmektedir. Yalnızca taşınmaz mallar kamulaştırılabilmektedir. Taşınır mallar kamulaştırılamaz
ancak istimval yoluyla elde edilebilirler. Bunun haricinde kamulaştırılacak taşınmazın mutlaka özel
mülkiyete konu olması gerekir. Mera, yaylak ve kışlaklar, ormanlık alanlar, park, yol, dere, okul, cami
gibi kamu malları ile dağ, tepe, dere yatakları, çalılık, kayalık tescil harici yerler gibi devletin hüküm
ve tasarrufu altındaki yerler, özel kanunlar ile koruma altına alınmış yerler, daha önce farklı kurum
veya tüzel kişilerce kamulaştırılmış taşınmazlar kamulaştırılamazlar.
Kamu Yararı Şartı
Kamulaştırma işlemi yalnızca kamu yararının gerektirdiği hallerde yapılabilmektedir. Kamu
yararı idari işlemlerin yegâne amacıdır ve bu amacın bulunmaması idari işlemi sakatlayacaktır.
Kamulaştırma işlemi ile birlikte taşınmaz maliklerinin Anayasa m. 35 ile sağlanmış olan mülkiyet
hakkı sona ermektedir. Maddenin 2. Fıkrasında mülkiyet hakkının ancak kamu yararı amacıyla ve
kanunla sınırlandırılabileceğine değinilmiştir. Neticede kamulaştırma işleminin kamu yararı amacını
taşımaması anayasal bir hak olan mülkiyet hakkını ihlal edecek ve usule de aykırı nitelikte olacaktır.
Kamu yararı kararı ise belli merciler tarafından verilmeli ve onaylanmalıdır. Bu merciler Kanunda
sayılmıştır. Kamu yararı kararıyla ilgili bir istisna da mevcuttur. Kamulaştırma Kanunu m. 6/3’e göre;
“Onaylı imar planına veya ilgili bakanlıklarca onaylı özel plan ve projesine göre yapılacak hizmetler
için ayrıca kamu yararı kararı alınmasına ve onaylanmasına gerek yoktur. Bu durumlarda yetkili icra
organınca kamulaştırma işlemine başlanıldığını gösteren bir karar alınır.”
Kamulaştırma Bedeli
Kamulaştırma yapılırken idare tarafından gerekli usullere ve Kamulaştırma Kanunu’nda
belirtilen esaslara uyulmalı ve taşınmazın gerçek bedeli malikine ödenmelidir. Kamu hizmetinin
yerine getirilmesi için gereken taşınmazları kamulaştıran idare, bu işlemi yapmaya yetkili olmalı ve
işleme başlamadan önce yeterli ödeneği temin etmelidir. İşlem için öncelikle yeterli ödeneğin temini
şartının öngörülmesi ile amaçlanan, taşınmaz malikinin mağdur edilmemesidir. Kamulaştırma bedeli
nakden ve peşin olarak veya nadiren bazı hallerde en fazla beş yıl içinde eşit taksitlerle ödenebilir.
İstisnai olarak; Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan büyük enerji ve sulama projeleri ile iskân
projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla
yapılacak kamulaştırmalarda kamulaştırılma bedelinin taksitle ödenebilmesi söz konusudur.
Taksitlere, peşin ödeme gününü takip eden günden itibaren, Devlet borçları için öngörülen en yüksek
faiz uygulanır. Ayrıca kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait
olanların bedeli, her halde peşin ödenir.
